تشخیص اختلالات خواندن در کودکان

نویسنده : داریوش صادقی
منبع : مقاله مجله خانواده سبز
سال: 1389

اختلالات یادگیری هنگامی تشخیص داده میشوند که دانش آموز فقط در یک یا چند درس مشکل داشته باشد. به طور مثال این کودکان در درس املا و ریاضی ضعیف هستند و نمرات کمتری نسبت به سایر دروس می گیرند ولی در علوم و سایر دروس نمرات خوبی دارند. این کودکان از لحاظ بهره هوشی در حد نرمال و یا بالاتر از آن هستند. بنابراین از لحاظ هوشی مشکلی ندارند. در حواس بینایی، شنوایی، مهارت گفتاری و کارکردهای مغزی کودک هیچ گونه مشکل جسمانی وجود ندارد. یعنی چشم و گوش کودک کاملاً سالم است و هیچ نقصی ندارد. اما در ادراک دیداری، شنیداری و درک زبان شفاهی و نوشتاری دچار مشکل هستند و تفاوت چشمگیری بین پیشرفت تحصیلی و توانمندی ذهنی (بهره هوشی بالا) در آنها دیده می شود.

غالباً تصور میشود اختلال یادگیری نوعی ناتوانی در یادگیری، کم هوشی و نقص جسمی یا مغزی است، درصورتیکه برای این که کودک بتواند مهارتی را مثل خواندن فرابگیرد، ناچار باید مسیری را طی کند و مراحلی را گام به گام پشت سر بگذارد تا در خواندن توانمند شود. حال به دلایل مختلف از جمله فقر فرهنگی-اجتماعی،عوامل محیطی، شرایط نامساعد محل زندگی، روشهای آموزشی ناقص و غیر علمی، ضعف زیستی، فقر واژگان، اشکال در درک موقعیت فضایی، عدم برتری جانبی ، اختلال در قدرت حرکتی، ضعف در تشخیص تصاویر مشابه و عوامل متعدد دیگر این مراحل خواندن به طور ناقص طی میشود و بعدها به صورت اختلال در خواندن بروز می کند.
اختلال خواندن مانند سایر اختلالات یادگیری توسط تمرینهای مهارت پروری و درمانی به مرور رفع میشود و با کسب توانمندهای لازم، دانش آموز میتواند به راحتی مانند سایر همکلاسی هایش به پیشرفتهای قابل توجهی دست یابد .

نباید فراموش شود که افراد مشهوری چون انیشتن، ادیسون، داوینچی، بتهوون، موزارت، هانس کریستین اندرسن، و شمار دیگری از مشاهیر از افرادی بوده اند که از اختلال خواندن رنج میبردند اما در آینده، نامداران عرصه  علم و هنر گشته اند .

همانگونه که اختلالات یادگیری فرایندی است که در طول زمان و پس از تولد تا زمان ورود به مدرسه شکل گرفته است نباید تصور شود که با چند جلسه تمرین، به راحتی درمان شده و برطرف می گردد. لذا برای دستیابی به درمانی پایدار و قطعی لازم است که مربیان و والدین گرامی با سخت کوشی و حوصله، شیوه های درمانی را در طول مدت درمان ادامه دهند .

1- کودکانی که دچار اختلال خواندن هستند علاقه و تمایلی به خواندن نشان نمی دهند.
2- از توجه و دقت کمی برخوردارند.
3- برای تمرکز کردن به روی یک موضوع به مدت کوتاه، دچار مشکل هستند.
4- چون در خواندن مشکل دارند پس در کلیه دروسی که نیاز به خواندن دارد مثل علوم و ریاضی و غیره دچار افت تحصیلی می شوند.
5- به دلیل ناتوانی در خواندن، احساس ناامیدی و کم جرأتی وعدم اعتماد به نفس دارند.
5- در حین خواندن، لغات را به وسیله چشم هایشان دنبال نمی کنند بلکه در حالی که نگاهشان در یک راستا خیره شده است سرشان را برای دنبال کردن متن حرکت میدهند.
6- در هنگام صحبت کردن و گفتگوی شفاهی گاهی دچار لکنت می شوند و با تردید سخن میگویند.
7- در هنگام خواندن می توانند یک دسته از کلمات را ببینند، حوزه بینایی شان ها به صورت تک کلمه ای است و به صورت کلمه به کلمه میخوانند. یعنی نمی توانند چند کلمه را در کنار هم در نظر داشته باشند.
8- خواندن برایشان کاری دشوار و طاقت فرسا است.
9- جملات را با لحنی یکنواخت، ثابت و خسته کننده میخوانند.
10- با توجه به اینکه کلمه به کلمه میخوانند و این که توجه کمی در حین خواندن دارند، توجهی به معنی لغات نمیکنند.
11- به نقطه، کاما، علامت سوال و تعجب و سایر علایم سجاوندی توجهی ندارند و حالت خواندنشان در همه موارد یکسان است، به همین دلیل است که نمیتوانند بین واژه ها و محتوای جمله ها یا عناصر آوایی جملات ارتباط برقرار کنند.
12- از حافظه دیداری و شنیداری ضعیفی برخوردارند و فاقد تمیز و تشخیص  شنیداری به اندازه کافی می باشند.
13- در مدرسه و محیط کلاس سازگاری مناسبی ندارند و از رشد اجتماعی مناسب و کافی برخوردار نیستند.

اختلالات یادگیری در کودکان را میتوان به صورت زیر طبقه بندی و شناسایی کرد.

اشکالات مربوط به صداکشی:

اشکال در صداکشی کلمه های یک بخشی (باد، سوت، دود) و کلمات دویا چند بخشی (مادر، باران، دبستان)
اشکال در صداکشی کلماتی که مصوتهای کشیده (آ، او، ای) دارند . مانند (مو،قو،بو / بی،سی،چی/ما،با،یا)

اشکالات مربوط به تلفظ:

اشکال در تمیز و تشخیص حروفی که مخرج آوایی نزدیک به هم دارند مثل اشتباه در تلفظ حروف(م و ن / ب و پ / و و ب)
اشکال مربوط به تشخیص صداهای حروف
کلمات استثناء را به همان شکل اصلی شان میخوانند مانند، خَوَاب بجای خواب

اشکال مربوط به تکرار:

تکرار یک حرف در کلمه مانند گفتن من در خا آآآ نه  نبودم (من در خانه نبودم)
تکرار یک بخش از کلمه مانند گفتن دا دا دا  داستان به جای داستان
تکرار یک بخش از جمله مانند گفتن در راه مدرسه من من من خوردم زمین.
تکرار برخی از کلمات در قسمتهای دیگر جمله مانند ، دیروز ماشین ما خراب شد، ماشین ما.
تکرار حرف اضافه در جمله مثل من که دیروز که آنجا نبودم.

اشکالات مربوط به حذف و اضافه :

حذف برخی از حروف در کلمات مثل چراغها روشن میشون (به جای میشوند)
حذف یک بخش از کلمه (شامل یک، دو یا سه حرف) مانند می آند  بجای می خواند.
حذف یک کلمه مثلاً در جمله من تابستان به مدرسه نمیروم کلمه تابستان را کلاً نمیگوید.
افزودن حروف ربط اضافی در جمله مثلاً مادرم من را به مدرسه به می رساند.
افزودن برخی حروف و صدا به کلمات مثلاً به جای دیدم،  می خواند  می دیده ام.

اشکالات مربوط به فراموشی:

از یاد بردن صدای اول کلمات پس از صداکشی کامل کلمه
فراموشی و ناتوانی در به یاد آوردن صدای برخی از حروف
ناتوانی در به یاد آوردن مفاهیم و مطالبی که خوانده است.
فراموش کردن کلمات ابتدای جمله ای که خوانده است (مثلاً میخواند، ساسان تلفن را برداشت و به پدرش زنگ زد.  وقتی از او میپرسیم چه کسی تلفن را برداشت؟ چیزی به یاد نمی آورد.)

اشکالات مربوط به ریتم و سرعت خواندن:

خواندن مطالب با سرعت خیلی آرام به صورتی که انسجام جمله از بین برود.
خواندن با سرعت زیاد و حذف برخی از کلمات از جمله به دلیل سرعت و عدم دقت فراوان.
توقف و ایستادن خیلی زیاد حین تلفظ کلمات.
خواندن کلمات به صورت طوطی وار و از روی شکل ظاهری کلمه نه ترکیب حروف (شرطی شدن به شکل کلمه و به طور کلی خواندن کلمات)
خواندن بسیار آرام (با سرعت بسیار کم و صدای خیلی آرام)
عدم توجه به علایم سجاوندی (نقطه، کاما، علامت توجه و … ) و یکسان خواندن متن، همچنین عدم توقف و مکث در پایان جمله ها و پشت سر همخوانی جمله ها.

اشکالات مربوط به ترکیب و جایگزینی حروف و کلمات:

جانشین کردن صداها در کلمات مثل استباه به جای اشتباه / تپنگ بجای تفنگ / مسباک بجای مسواک
جابه جایی صدای برخی حروف با یکدیگر در کلمات، مثل عسک بجای عکس / سوکس بجای سوسک
استفاده از یک یا چند کلمه در جمله با توجه به کلمات قبل و بعد. مثلاً با دیدن جمله کشاورزان در مزرعه گندم می کارند، میگوید، کشاورزان در مزرعه کار میکنند.

سایر مشکلات:

خواندن کلمه ها در جمله بدون نظم و ترتیب و قواعد جمله، مثل من امروز رفتم به مدرسه به جای من امروز به مدرسه رفتم.
مستقل نخواندن کلمات ،یعنی کلمه را تکه تکه و متصل به بخشهای دیگر کلمات قبل و بعد میخواند. مانند  اَ- گرمن – درمد – ر – سه – بو – دم. بجای  اگر من در مدرسه بودم.

مطالب فوق کمک می کند تا حدودی کودکانی را که اختلال خواندن دارند شناسایی کنیم. همانطور که قبلا” هم متذکر شدیم اختلالات یادگیری با تمرین های مناسبِ هر کدام، قابل رفع و درمان هستند. در مقاله آتی برخی از تمرین های مفید جهت درمان این اختلال را  مطرح می کنیم.